Wat is een oligarchie?
Een oligarchie is een van de vijf bestuursvormen die de bekende Griekse filosoof en schrijver Plato (ca. 427 v.Chr. – 347 v.Chr.) omschreef in zijn boek Politeia. Hoewel het woord oligarchie wellicht op het eerste gezicht te maken heeft met olie, is niets minder waar. De betekenis van het woord oligarchie is letterlijk: ‘regering van enkele adellijke of rijke families’. Deze betekenis is af te leiden vanuit de etymologie. De oorsprong van het woord oligarchie is terug te vinden in het Grieks. Het is woord is opgebouwd uit de Griekse woorden ‘oligos’, wat zoiets is als weinig(e) en ‘archein’, dat heersen of regeren betekent.
Wanneer een land wordt gezien als oligarchie, houdt dat dus in dat de regering bestaat uit een klein aantal personen vanuit een hoge stand, bijvoorbeeld de adel. Deze personen regeren op een manier waarbij vaak hun eigen stand het meeste profijt heeft van de rechten die ze hun volk toeschrijven.
Verschillen met andere bestuursvormen
Een oligarchie onderscheid zich van de andere, meest bekende bestuursvormen door verschillende aspecten, maar kan er wel op lijken. Een tirannie, waarbij wordt geheerst vanuit geweld en een monarchie, waar sprake is van erfelijke macht (zoals een koning of sultan), zijn bestuursvormen met alleenheersers. Dat is bij een oligarchie niet het geval.
Een aristocratie is één van die vormen die kan worden verward met een oligarchie. Bij een land of gebied waarbij wordt geregeerd vanuit een aristocratie, is vaak sprake van een regering die bestaat uit een groep elite. Het verschil zit in het gegeven dat bij een aristocratie de macht in handen is van een groep die daadwerkelijk geschikt is om te regeren en niet per sé op eigenbelang. De regering bezit over kennis om het volk te leiden (aristocratie = regering door besten). In een oligarchie wordt niet per definitie geregeerd vanuit kennis, maar vanuit afkomst.
Plato omschreef een oligarchie als een soort beruchte of erbarmelijke versie van een aristrocratie. De regering bleef in handen dezelfde families en daarmee deed dat te allen tijde tekort aan de rest van de bevolking.
De oligarchie is het makkelijkst te onderscheiden van een democratie. Bij een democratie heeft namelijk niet de elite, maar juist het volk, vaak op een representatieve manier, de macht in handen. Een voorbeeld van een democratie zou Nederland kunnen zijn, maar ook dat is niet helemaal zo te definiëren, omdat zij ook een koningshuis hebben. In dit geval is Nederland een constitutionele monarchie. Ieder land is dus niet makkelijk toe te schrijven aan één bepaald soort bestuursvorm.
Een voorbeeld van een oligarchie
Er zijn verschillende voorbeelden van oligarchieën door de geschiedenis heen. Eén daarvan speelde zich af Athene. Er vond een revolutie plaats, tegen de heersende democratie en voor een oligarchisch regime. In de Griekse stad Sparta was er een tijd lang ook sprake van een oligarchie. Daar bestond een raad van ouderen, die voor een deel de macht in handen had.
Huidige oligarchieën
In het verleden zijn er meer landen en gebieden als oligarchie toegeschreven dan tegenwoordig. In de huidige tijd is nog maar een enkel land aan te duiden als oligarchie. Saoedi-Arabië is een voorbeeld van een land waarvan daarbij sprake is, maar het land wordt ook wel aangeduid als een absolute monarchie. In dit geval is er sprake van een koning die aan het hoofd van de regering staat.
Toch wordt het land ook als oligarchie aangeduid, omdat het land op meer micro niveau wordt geregeerd door talloze prinsen, die alleen door hun afkomst de in die positie staan. Daarnaast is Saoedi-Arabië ook een land met veel restricties op mensenrechten, laat staan op de rechten van vrouwen.
Vanuit het woord oligarchie wordt ook vaak verwezen naar de term ‘oligarchen’. Dit zijn personen die door hun middelen de regering zo konden beïnvloeden dat ze ook iets te zeggen kregen. Het begrip is het meest in Rusland, waarbij een aantal Russische miljardairs tot de kring van de huidige leider Poetin horen.
Zijn er voordelen aan een oligarchie?
Hoewel er bij een oligarchie vele nadelen voordoen voor het grotere deel van de bevolking, zou er toch sprake kunnen zijn van een aantal voordelen. Allereerst is er bij een oligarchie vaak sprake van een kleine groep bestuurders, waardoor beslissingen snel kunnen worden gemaakt. Er hoeven minder compromissen worden gesloten en worden niet vertraagd door het opzetten van bijvoorbeeld een referendum, waarbij de stem van het volk wordt gehoord. Dit zorgt ervoor dat er politieke stabiliteit wordt uitgestraald en er sprake is van een hoge mate van efficiëntie. Een ander voordeel zou kunnen zijn dat er veel focus ligt op economische groei. De regering van de oligarchie is erg gericht op het vergroten van de economie, wat naar de buitenwereld rijkdom uitstraalt.
Echter is het zo dat aan de voordelen ook zware nadelen hangen. De economische groei is alleen terug te zien bij de elite. De samenleving loopt onder van alles door: de politieke vrijheid van burgers wordt onderdrukt en de rechten van het grootste deel van de samenleving zijn minder voordelig dan die van de elite.
Conclusie
Een oligarchie is een bepaald soort bestuursvorm waarbij de macht in handen is van een bepaald select groepje personen. Vaak wordt deze groep gevormd door personen uit de hoogste standen van de samenleving; ook wel de elite. De bestuursvorm verschilt met een aristocratie door de kennis van de regeerders, die bij de regeerders van de oligarchie vaak niet politiek gezind is.
Tegenwoordig wordt er niet meer gesproken van landen of gebieden die een absolute oligarchie vormen. De term ‘oligarchen’ komt meer naar voren. Hierbij wordt verwezen naar personen die doormiddel van middelen als geld, invloed uit (kunnen) oefenen op de regering.
In het algemeen wordt een oligarchie niet als een bestuursvorm voor het volk gezien. Het grootste deel van de invloed van de bevolking heeft geen invloed op het bestuur en daardoor zijn de sociaal-economische verschillen tussen hen groot. Soms worden er mensenrechten geschonden en de politieke vrijheid van de burgers is onderdrukt.
