Het ontstaan van gentrificatie
Het fenomeen van gentrificatie is ontstaan in de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw in de westerse wereld. Het was een reactie op de verwaarlozing van historische en traditionele woonwijken in stedelijke gebieden. Veel mensen verlieten de steden en trokken naar de voorsteden, waardoor de binnenstad met veel historische en traditionele woningen verwaarloosd raakte.
Om de verwaarlozing van deze gebieden tegen te gaan, besloten overheden en investeerders om het gebied op te knappen. Dit resulteerde in de herontwikkeling van historische en traditionele woonwijken in stedelijke gebieden en deze werden vervolgens gerenoveerd en verkoopt aan mensen met een hoger inkomen. In de loop van de tijd werd gentrificatie een steeds meer voorkomend fenomeen. Dit resulteerde in een toename van de waardering voor stedelijke levensstijlen en een toename van de vraag naar wonen en leven in stedelijke gebieden.
De betekenis van gentrificatie
Gentrificatie is een fenomeen waarbij de sociale en economische samenstelling van een buurt verandert door de invloed van welvarende mensen, die daar aanpassingen maken en er (soms) gaan wonen. Dit heeft ingrijpende, negatieve gevolgen voor de oorspronkelijke bewoners van de buurt. De welvarenden verbeteren de huizen, waardoor de oorspronkelijke bewoners worden verdrongen door de stijgende huur- en koopprijzen.
De term “gentrificatie” is afgeleid van het Engelse woord “gentry”, dat adel betekent. ‘Gentrification’, de Engelse term voor het woord, werd voor het eerst gebruikt in 1964 door de Britse socioloog Ruth Glass. Zij schreef:
“One by one, many of the working class quarters have been invaded by the middle class – upper and lower … Once this process of ‘gentrification’ starts in a district it goes on rapidly until all or most of the working class occupiers are displaced and the whole social social character of the district is changed“. Sindsdien is het fenomeen van gentrificatie wereldwijd waargenomen en heeft het veel discussie en controversie opgeroepen.
Hoe ontstaat gentrificatie?
Gentrificatie is in het algemeen te herleiden naar drie gebeurtenissen die elkaar opvolgen. Deze veranderingen vinden plaats op economisch, sociaal en cultureel vlak:
- Economische verandering: huizen in een bepaalde buurt worden door bijvoorbeeld de gemeente opgeknapt. Het materiaalgebruik is duur en de investering moet worden terugverdiend. Als gevolg daarvan stijgt de huur of veranderen huurhuizen in koophuizen. De armere, oorspronkelijke bewoners van de buurt worden ‘weggejaagd’ uit hun woningen. Ze zijn genoodzaakt elders woonruimte te vinden.
- Sociale verandering: de leden van de samenleving in de buurt veranderen. De armeren maken plaats voor de rijken. Het wordt daardoor voor meer aantrekkelijk om in een buurt te gaan wonen, dat eerst juist een plek was waar ze niet heen wilden.
- Culture verandering: na de huizen worden ook de culturele voorzieningen in de buurt opgeknapt of bijgebouwd. Het gebied trekt nog een breder publiek aan dan voorheen.
De gevolgen van gentrificatie
De gevolgen van gentrificatie zijn voor velen erg ingrijpend. De oorspronkelijke buurtbewoners worden uit hun huis gezet. Vaak woonden zij in sociale huurwoningen. Maar in plaats van dat er elders andere sociale huurwoningen beschikbaar zijn, is dat niet het geval. Het wordt voor mensen met een klein inkomen daardoor nog moeilijker om weer opnieuw huisvesting te vinden.
Gentrificatie komt met name voor in grote steden en vermindert de diversiteit van de stedelijke samenleving. Dit is een probleem, omdat een groot deel van de samenleving zonder pardon wordt verbannen.
Hoe kan gentrificatie worden voorkomen?
Gentrificatie voorkomen is lastig, maar er zijn wel verschillende manieren waarop regeringen en gemeenschappen kunnen reageren op gentrificatie. Aan de ene kant kunnen regeringen beleid en wetgeving implementeren om de verdringing van de oorspronkelijke bewoners te voorkomen, zoals huurbescherming en het beperken van de stijging van de huurprijzen. Aan de andere kant kunnen gemeenschappen actieve stappen ondernemen om hun cultuur en erfgoed te beschermen en te beperken, bijvoorbeeld door het oprichten van lokale verenigingen en initiatieven om de samenhang en de stem van de oorspronkelijke bewoners te versterken.
In sommige gevallen kan gentrificatie ook worden aangepakt door investeringen te doen in de buurt die zorgen voor economische groei en werkgelegenheid voor de oorspronkelijke bewoners, zodat zij zich niet hoeven te verplaatsen. Dit kan worden gedaan door het ontwikkelen van nieuwe bedrijven en instellingen die gebaseerd zijn op de behoeften en interesses van de buurtbewoners, of door het bieden van opleidingsmogelijkheden en werkgelegenheid voor de lokale bevolking.
Het mooiste zou natuurlijk zijn dat de verschillende groepen uit de samenleving, samen opnieuw een buurt kunnen aankleden. In plaats van dat alle oorspronkelijke bewoners worden weggestuurd, wordt de buurt verreikt met kennis van de ‘gentry’. Houd in acht: schuif niet alle ‘verdringers’ in één hokje. Want niet zij hebben de beslissing genomen om een hele buurt te verdringen; die beslissingen worden gemaakt door hogerop.
Gentrificatie in Nederland
In de Randstad, één van de meest bekende en dichtbevolkte regio’s van Nederland, is gentrificatie een steeds groter wordend fenomeen. De Randstad bestaat uit de steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht en is een van de belangrijkste economische centra van Nederland.
Gentrificatie in de Randstad wordt gedreven door verschillende factoren, zoals verhoogde economische groei, verbetering van de leefomgeving en een toenemende vraag naar stedelijk wonen. Veel mensen die hoger opgeleid en financieel beter gesitueerd zijn, vinden de Randstad aantrekkelijk en willen er wonen en werken. Hierdoor stijgen de woningprijzen en worden de verwaarloosde of vergeten stedelijke gebieden opnieuw betekenisvol en waardevol.
Samengevat
Het is belangrijk om te realiseren dat gentrificatie een complex fenomeen is met veel verschillende factoren en gevolgen. Wenselijk zou zijn om een bijna holistische aanpak te ontwikkelen, die rekening houdt met de economische, sociale en culturele dimensies van het fenomeen.
Gentrificatie is een fenomeen dat zorgt voor (positieve) veranderingen in de sociale en economische samenstelling van een buurt, maar helaas ook voor verdringing van de oorspronkelijke bewoners. Het is belangrijk om beleid en actie te ontwikkelen die de belangen van de oorspronkelijke bewoners beschermen. Want vooral zij zijn de dupe van gentrificatie.
